Στρατηγικές πρόληψης της νόσου Alzheimer

Στις μέρες μας, η αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας, έφερε στο προσκήνιο την Άνοια, με πιο συχνή μορφή τη νόσο Alzheimer (60% του συνόλου) σαν ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα.

Γράφει η
Δρ Παρασκευή Σακκά  
Νευρολόγος – Ψυχίατρος
Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Άνοιας
Πρόεδρος της Εταιρείας Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών
Διευθύντρια του Τμήματος Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου – Ιατρείου Μνήμης 
Νοσοκομείο «ΥΓΕΙΑ»

Οι πάσχοντες από νόσο Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη είναι σήμερα 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 160.000. Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 35.000.000 και αναμένεται να ξεπεράσουν τα 100 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νόσος Alzheimer απορροφά αυτή τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την Υγεία.

Η παθογένεια της νόσου Alzheimer (ΝΑ) δεν είναι συνολικά γνωστή αλλά φαίνεται ότι μη τροποποιήσιμοι και τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου πιθανώς να παίζουν ρόλο.Oι διαπιστωμένοι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου για ΝΑ είναι η γενετική προδιάθεση και η αύξηση της ηλικίας, παράγοντες μη τροποποιήσιμοι.
Οι τροποποιήσιμοι παράγοντες είναι καρδιαγγειακοί παράγοντες (διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, παχυσαρκία), κάπνισμα, κακώσεις κεφαλής, κατάθλιψη, φάρμακα (οιστρογόνα, αντιυπερτασικά, αντιλιπιδαιμικά, αντιφλεγμονώδη κλπ), παράγοντες επηρεάζοντες το νοητικό απόθεμα (IQ, εκπαίδευση, επάγγελμα, πνευματικές, κοινωνικές δραστηριότητες, φυσική άσκηση κλπ) και διατροφικοί παράγοντες.

Οι καρδιαγγειακοί παράγοντες είναι σαφές ότι προδιαθέτουν για αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και αγγειακή άνοια. Πρόσφατες μελέτες μας παρέχουν ενδείξεις ότι αποτελούν παράγοντες κινδύνου και για τη ΝΑ. Φαίνεται ότι διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, και παχυσαρκία στη μέση ηλικία πιθανώς να αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου μερικές δεκαετίες μετά. Ο διαβήτης φαίνεται να έχει την ισχυρότερη συσχέτιση γιατί έχει συνδεθεί με τη ΝΑ όχι μόνο σε επιδημιολογικές μελέτες, αλλά και σε μελέτες βασικής έρευνας (υπάρχουν κοινοί μηχανισμοί ανάμεσα στη βιολογία της ινσουλίνης και του β-αμυλοειδούς, της βασικής παθολογοανατομικής βλάβης που προκαλεί τη ΝΑ).

Οι εγκεφαλικές κακώσεις φαίνεται να αυξάνουν την πιθανότητα όχι μόνο για άνοια εκ τραυματικής κάκωσης (‘dementia pugilistica’) αλλά και για ΝΑ. Αυτό φαίνεται να ισχύει για εγκεφαλικές κακώσεις σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλα ειδικότερα για σοβαρότερες κακώσεις που είχαν αποτέλεσμα διάσειση και απώλεια συνείδησης για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Πολλές μελέτες επίσης δείχνουν ότι η κατάθλιψη αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης ΝΑ λίγα έτη αργότερα. Ωστόσο οι ασθενείς με ΝΑ δεν εκδηλώνουν μονο συμπτωματα απο τη νοητική σφαίρα, αλλα και συμπεριφορικά – ψυχιατρικά, ένα από τα συχνότερα των οποίων είναι η κατάθλιψη.

Για το λόγο αυτό δεν είναι σαφές αν η κατάθλιψη πράγματι αυξάνει τον κίνδυνο για ΝΑ ή απλώς αντιπροσωπεύει μια πρώιμη εκδήλωση της ίδιας της νόσου. Νεώτερες μελέτες δείχνουν ότι κατάθλιψη στη μεση ηλικία πιθανώς να οδηγεί σε αυξημένη πιθανότητα για ΝΑ πολλές δεκαετίες αργότερα.

Οι γυναίκες εχουν ελαφρώς αυξημένες πιθανότητες για ΝΑ σε σχέση με τους άντρες. Αυτό εχει αποδοθεί ειτε στη μεγαλύτερη μακροβιότητα των γυναικών (άρα και περισσότερες ευκαιρίες να αναπτύξουν τη νόσο) είτε στις θηλυκές ορμόνες όπως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Εντούτοις μεγάλη πρόσφατη πολυετής κλινική μελέτη έδειξε ότι υποκατάσταση με οιστρογόνα ή προγεστερόνη σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες δεν προστατεύει από ΝΑ ή αλλά νοητικά προβλήματα.

Η θεωρία του «νοητικού αποθέματος» προτείνει ότι υπάρχουν διαφορές απο άτομο σε άτομο ως προς τη δυνατότητα καταπολέμισης της ΝΑ. Σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που έχουν βλάβες στον εγκέφαλο τους δεν πάσχουν από κλινική ΝΑ. Άνθρωποι με μεγαλύτερο νοητικό απόθεμα πιθανώς μπορούν να αντιρροπούν τις βλάβες τύπου ΝΑ στον εγκέφαλο τους ώστε να εκδηλώνουν τη νόσο αργότερα ή και καθόλου. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι άνθρωποι με υψηλότερο IQ, περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, περισσότερο απαιτητικά επαγγέλματα και περισσότερες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (πνευματικές, κοινωνικές, σωματικές) έχουν μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης ΝΑ.

Ο κύριος περιβαλλοντικός παράγοντας που έχει συσχετιστεί με τη ΝΑ είναι η διατροφή. Υψηλότερη πρόσληψη διαφόρων βιταμινων όπως C, Ε, Β6, Β12, φυλλικού οξέως, φλαβονοειδών, ακόρεστων λιπαρών και ψαριών και μέτρια κατανάλωση αλκοόλ (καθως και μια σερά αλλων αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών συμπληρωμάτων διατροφής, τροφών και θρεπτικών συστατικών) έχουν συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο ΝΑ. Η Μεσογειακή Δίαιτα χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη λαχανικών, οσπρίων, φρούτων, δημητριακών, ψαριών, πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (κυρίως υπό τη μορφή ελαιολάδου), χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων, χαμηλή πρόσληψη κρεάτων και γαλακτοκομικών προϊόντων και μέτρια κατανάλωση αλκοόλ.

Η Μεσογειακή Δίαιτα έχει συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νόσων, αρκετών ειδών καρκίνου και συνολικής θνησιμότητας. Νεότερα δεδομένα υποδηλώνουν ότι πιθανώς να σχετίζεται και με μειωμένη πιθανότητα για ΝΑ.

Μεγάλες μελέτες με αντικείμενο την πρόληψη και τη θεραπεία της ΝΑ βρίσκονται σε εξέλιξη και σύντομα ελπίζουμε θα μας δώσουν ριζικές θεραπείες και αποτελεσματικές στρατηγικές πρόληψης της ΝΑ, της επιδημίας του 21ου αιώνα.
Ιατρικές Υπηρεσίες Αιχμής
Υβριδικό Χειρουργείο Πολλαπλών Ειδικοτήτων Τελευταίας ΓενιάςGamma Knife Ακτινοχειρουργική ΕγκεφάλουΡομποτική ΧειρουργικήPET-CTΑκτινοθεραπευτική ΟγκολογίαΝευροχειρουργική και Παρεμβατική ΝευροακτινολογίαΔιαδερμική Θεραπεία Καρδιακών ΒαλβίδωνΚέντρο Μελέτης Διαταραχών του Ύπνου

Μάρτιος 2016