Ακτινοθεραπεία μαστού ABC: πρωτοποριακή μέθοδος ελέγχου της αναπνοής που ελαχιστοποιεί τις παρενέργειες

Η ακτινοθεραπεία του καρκίνου του µαστού είναι πρόκληση για κάθε ακτινοθεραπευτή – ογκολόγο, γιατί, λόγω της αναπνοής, ο όγκος-στόχος, αλλά και τα παράπλευρα φυσιολογικά όργανα κινούνται. Η νέα µέθοδος που εφαρµόζεται στο ΥΓΕΙΑ, επιτυγχάνει την ακριβή ακτινοβόληση του µαστού, προστατεύοντας πλήρως την καρδιά και τον πνεύµονα. Ποια είναι, λοιπόν, και ποια αποτελέσματα επιτυγχάνει;

Γράφει ο
Χρήστος Σκαρλέας
Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος, Αναπλ. Διευθυντής Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και Τμήματος Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής Εγκεφάλου γ-knife Νοσοκομείο ΥΓΕΙΑ.

Η  ακτινοθεραπεία στην οποία υποβάλλονται οι ασθενείς με καρκίνο του μαστού αυξάνει τον κίνδυνο εμφράγματος ή καρδιοπάθειας σύμφωνα με διεθνή μελέτη που δημοσιεύθηκε στο New England  Journal of Medecine. Ο κίνδυνος προκύπτει πέντε έτη περίπου μετά την έκθεση στην ακτινοβολία και διαρκεί για είκοσι έτη τουλάχιστον, ενώ αυξάνεται ανάλογα με την δοσολογία της ακτινοβολίας που δέχεται η καρδιά.

Ο σκοπός της ακτινοθεραπείας είναι η χορήγηση της βέλτιστης δόσης ακτινοβολίας στον όγκο-στόχο, µε ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση της δόσης στους γύρω υγιείς φυσιολογικούς  ιστούς. Η διαρκής κίνηση του όγκου-στόχου και των φυσιολογικών οργάνων (καρδιά, πνεύμονες κ.ά.) λόγω της αναπνοής αποτελεί πρόκληση για τον ακτινοθεραπευτή – ογκολόγο. Λόγω αυτής της διαρκούς κίνησης, η ανατομία της περιοχής αλλάζει συνεχώς κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μέρος της καρδιάς ή των πνευμόνων να βρίσκονται στην περιοχή ακτινοβόλησης και η ακτινοβολία να δημιουργεί ζημιά στα αγγεία καθιστώντας τα πιο ευαίσθητα στην θρόμβωση και στη σκλήρυνση.

Τα τελευταία χρόνια, τα ποσοστά επιβίωσης από τον καρκίνο του µαστού αυξάνονται συνεχώς και για το λόγο αυτό η προστασία των παρακείμενων οργάνων είναι απαραίτητη για την αποφυγή απώτερων παρενεργειών. Σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει ότι ασθενείς µε καρκίνο µαστού που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία και λαμβάνουν μικρές δόσεις ακτινοβολίας σε περιοχές της καρδιάς και του πνεύμονα, έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν καρδιακή ή και πνευμονική νόσο ως απώτερη παρενέργεια κάποια στιγμή στη ζωή τους. Ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών λαμβάνει και χημειοθεραπεία, ανάλογα µε το στάδιο της νόσου. Η χημειοθεραπεία μπορεί να επιβαρύνει περαιτέρω τους φυσιολογικούς ιστούς (καρδιά, πνεύμονες) ώστε να εμφανίσουν εντονότερες παρενέργειες όταν ακολουθήσει ακτινοθεραπεία.

Το πρόβλημα είναι δυνητικά πολύ μεγαλύτερο για τις γυναίκες εκείνες που είτε ανήκουν ήδη σε ομάδα υψηλού καρδιολογικού  κινδύνου (προηγούμενο έμφραγμα μυοκαρδίου, σακχαρώδης διαβήτης), είτε  η απόσταση της καρδιάς από το μαστό είναι πολύ μικρότερη λόγω ανατομικής κατασκευής.

Ο Dr Javid Moslehi επικεφαλής του προγράμματος Καρδιο-Ογκολογίας του Αντικαρκινικού Ινστιτούτου Dana-Farber Cancer Institute στη Βοστόνη επισημαίνει ότι ο κίνδυνος που αναφέρεται στη νέα μελέτη δεν είναι  παρά η κορυφή του παγόβουνου  καθώς η έρευνα δεν ασχολήθηκε και με αλλά καρδιολογικά προβλήματα όπως οι αρρυθμίες, η μυοκαρδιακή δυσλειτουργία, η περικαρδιακή νόσος και η βαλβιδική νόσος οι οποίες έχουν συσχέτιση με την ακτινοθεραπεία του αριστερού μαστού.

Ειδικότερα για τους ασθενείς με καρκίνο του αριστερού μαστού, ένα θέμα που προκύπτει και απασχολεί τους Ακτινοθεραπευτές – Ογκολόγους είναι ότι κατά την διάρκεια της θεραπείας υπάρχει πιθανότητα η καρδιά του ασθενούς να λάβει ένα μικρό μέρος δόσης ακτινοβολίας που θα μπορούσε να είναι η αιτία εμφάνισης καρδιολογικών προβλημάτων στο μέλλον.

Είναι, επομένως, ιδιαίτερα σημαντική η προστασία της καρδιάς και του πνεύμονα κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας, ώστε οι απώτερες παρενέργειες να ελαχιστοποιηθούν. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση της μεθόδου DIBH (Deep Inspiration Breath Hold) μέσω της συσκευής ABC (Active Breathing Coordinator ), η οποία είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να δέχεται ακτινοβολία ο όγκος – στόχος όταν το θωρακικό τοίχωμα βρίσκεται στη μέγιστη δυνατή απόσταση από την καρδιά.

Η νέα μέθοδος

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο ΥΓΕΙΑ, εφαρμόζεται ακτινοθεραπεία µαστού µε έλεγχο της αναπνοής µε το σύστημα Active Breathing CoordinatorTM (ABC) της εταιρίας Elekta. Το σύστημα ABC αποτελεί µια µη επεμβατική εξελιγμένη τεχνική, η οποία βοηθά τον ασθενή να ελέγχει την αναπνοή του κατά τη διάρκεια της ακτινοβόλησης. Η ακτινοβόληση γίνεται σε συγκεκριµένη φάση της αναπνοής προστατεύοντας τόσο την καρδιά όσο και τον πνεύµονα. Η διαδικασία επιτρέπει τη χορήγηση της ακτινοθεραπείας στη φάση βαθιάς εισπνοής, κατά την οποία η απόσταση της καρδιάς από τον µαζικό αδένα και το θωρακικό τοίχωμα  είναι η µεγαλύτερη, ενώ ταυτόχρονα η δόση ακτινοβολίας που λαµβάνει η καρδιά και ο πνεύµονας ελαχιστοποιείται. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η επαναληψιµότητα της θέσης του όγκου-στόχου και των υγιών οργάνων, αυξάνοντας την ακρίβεια της θεραπείας. Ο όγκος – στόχος παραµένει ακινητοποιηµένος, επιτρέποντας τη στοχευµένη χορήγηση ακτινοβολίας.

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, ο ασθενής ελέγχει το σύστηµα ABC µε τη βοήθεια ενός κουµπιού, το οποίο κρατάει πατηµένο στο διάστηµα που βρίσκεται σε βαθιά εισπνοή. Για τον έλεγχο της αναπνοής εφαρμόζεται στο στόμα του ασθενούς μια συσκευή παρόμοια με αναπνευστήρα. Η συσκευή αυτή συνδέεται με ηλεκτρονικό υπολογιστή ο οποίος καταγράφει με ακρίβεια το εύρος κάθε αναπνευστικής κίνησης. Δεν απαιτείται πλήρως πλήρωση των πνευμόνων, αρκεί το 85% της χωρητικότητας αυτών.   Όταν ο ασθενής σταματά να πιέζει το κουμπί, η ακτινοβόληση διακόπτεται και ο ασθενής αναπνέει φυσιολογικά. Η χορήγηση της καθηµερινής ακτινοθεραπείας πραγµατοποιείται σε τέσσερις έως έξι βαθιές εισπνοές.

Η τεχνική αυτή, σε συνδυασµό µε το μοναδικό στην Ελλάδα γραµµικό επιταχυντή Elekta VERSA HDTM, µε δυνατότητα χορήγησης υψηλού ρυθµού δόσης FFF, διασφαλίζει τη γρήγορη και ασφαλή ακτινοθεραπεία της ασθενούς µε την τεχνική IMRT/VMAT. Η ακρίβεια της θεραπείας διασφαλίζεται µε την τεχνική IGRT, δηλαδή τη χρήση αξονικής τοµογραφίας χαµηλής δόσης για την επιβεβαίωση της σωστής θέσης του ασθενούς.

Η τεχνική ελέγχου της αναπνοής µπορεί να εφαρµοστεί και σε θεραπεία βλαβών στο πνεύµονα,στο μεσοθωράκιο, στον οισοφάγο,  στο ήπαρ και άλλους κινούµενους -λόγω αναπνοής- όγκους, εξασφαλίζοντας µέγιστη ακρίβεια κατά τη διάρκεια της ακτινοβόλησης ελαχιστοποιώντας την ακτινοβόληση των υγιών οργάνων.

Σεπτέμβριος 2020