Το σύστημα του νοσοκομειακού συνταγολογίου

Το συνταγολόγιο είναι κατάλογος φαρμάκων τα οποία χρησιμοποιούνται από ένα οργανισμό παροχής υπηρεσιών υγείας ή σε μια χώρα. 

Γράφει ο
Ιωάννης Αποστολάκης 
Παθολόγος

Ο κατάλογος αυτός μπορεί να είναι απλός και να περιλαμβάνει μόνο τις δραστικές ουσίες, τα εμπορικά ονόματα των φαρμάκων και τις μορφές τους. Ο σκοπός όμως της ύπαρξης του συνταγολογίου είναι ευρύτερος.

Παρέχει στους συνταγογραφούντες, στους φαρμακοποιούς, τους νοσηλευτές και σε άλλους επαγελματίες υγείας, έγκυρες και έγκαιρες πληροφορίες για τη χρήση των φαρμάκων. Υπάρχουν συνταγολόγια στα οποία οι πληροφορίες παρέχονται συνοπτικά για ταχεία αναφορά και άλλα των οποίων οι πληροφορίες είναι εκτεταμένες, όπως αυτές των περιλήψεων των χαρακτηριστικών των φαρμακευτικών προϊόντων.

Η σύνθεση του συνταγολογίου είναι προϊόν συλλογικής εργασίας. Οι υπεύθυνες επιτροπές σύνταξης, χρησιμοποιώντας κάποια κριτήρια, έχουν να επιλέξουν τα φάρμακα και τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε κάθε συνταγολόγιο. Η μορφή και το περιεχόμενο του συνταγολογίου εξαρτώνται από τους σκοπούς τους οποίους καλείται να εξυπηρετήσει.

Τα νοσοκομειακά συνταγολόγια είναι προσαρμοσμένα στο είδος των υπηρεσιών που παρέχουν, στοχεύουν δε στην ορθολογική, αποτελεσματική, ασφαλή και οικονομική χρήση των φαρμάκων στο νοσοκομείο. Η Joint Commission International (JCI) θέτει, ως μία εκ των προϋποθέσεων της διαπίστευσης, την ύπαρξη τουλάχιστον ενός καταλόγου των συνταγογραφουμένων στο νοσοκομείο φαρμάκων.

Η διαχείριση των φαρμάκων στο νοσοκομείο είναι σημαντικό συστατικό των παρεχομένων υπηρεσιών. Τα φάρμακα χρησιμοποιούνται ως μέσα ανακούφισης, θεραπείας και πρόληψης. Η χρήση τους, με τρόπο αποτελεσματικό, ασφαλή και οικονομικό, μπορεί να επιτευχθεί μέσω των διαδικασιών που ακολουθούνται. Η οργάνωση και η εφαρμογή του συστήματος σχετίζεται με τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται.

Το σύστημα του νοσοκομειακού συνταγολογίου (ΣΝΣ) αποτελεί μέρος του γενικού συστήματος λειτουργίας του νοσοκομείου και αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ποιότητας των προσφερομένων υπηρεσιών. Τα επιμέρους στοιχεία του συστήματος είναι προσδιορίσιμα, μετρήσιμα και αξιολογήσιμα, ώστε να είναι δυνατή η αντικειμενική εκτίμηση του.

Ο στόχος του ΣΝΣ δεν περιορίζεται στην καταλογογράφηση των χρησιμοποιουμένων φαρμάκων. επεκτείνεται στη δομή, λειτουργία, έλεγχο και βελτίωση όλων των διαδικασιών της φαρμακοθεραπείας, η οποία ξεκινά από τη συνταγογράφηση και καταλήγει στην παρακολούθηση και καταγραφή των αποτελεσμάτων της λήψης των φαρμάκων από τους ασθενείς.

Η ανάγκη της ανάπτυξης του ΝΣ προκύπτει από την πληθώρα των κυκλοφορούντων φαρμάκων και την υποχρέωση της παροχής προς τους ασθενείς της καλύτερης δυνατής φροντίδας. Για να επιτευχθεί ο στόχος πρέπει το ΣΝΣ να έχει δομηθεί, να λειτουργεί και να εξελίσσεται σύμφωνα με κάποιες αρχές. Επιστημονικές εταιρείες και οργανισμοί έχουν διατυπώσει συστάσεις εφαρμογής νοσοκομειακών συνταγολογίων.

Στις ΗΠΑ ένας συνασπισμός οργανώσεων που δημιουργήθηκε γι’αυτό το σκοπό κατέληξε να προτείνει το 2000 τις αρχές στις οποίες θα πρέπει να στηρίζεται το ΣΝΣ.

Η ανάπτυξη του συνταγολογίου είναι αποτέλεσμα συμμετοχής και συνεργασίας, όπως αυτή εκφράζεται από την επιτροπή φαρμάκων και θεραπευτικής του νοσοκομείου. Η λειτουργία του συστήματος είναι αδύνατη χωρίς την έγκριση, αποδοχή, στήριξη και συμμόρφωση όλων όσων εμπλέκονται στη χρήση των φαρμάκων. Το ΣΝΣ αποκρίνεται στις ανάγκες του νοσοκομείου.

Οι αποφάσεις που αφορούν στο συνταγολόγιο στηρίζονται σε επιστημονικές και οικονομικές θεωρήσεις. Λαμβάνονται υπ’όψη οι δημοσιευμένες τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες, οι μετααναλύσεις, οι συστάσεις, οι οδηγίες και οι φαρμακοοικονομικές μελέτες. Τα υπάρχοντα δεδομένα αξιολογούνται σύμφωνα με τις αρχές της τεκμηριωμένης ιατρικής, ως προς τις ωφέλειες, τους κινδύνους και τα πιθανά αποτελέσματα που προκύπτουν για τους ασθενείς. Η εκτίμηση των οικονομικών παραμέτρων έπεται και η όποια επίδρασή τους στη λήψη των αποφάσεων δεν ανατρέπει τις επιστημονικές εκτιμήσεις. Οι αποφάσεις είναι αιτιολογημένες και υπόκεινται σε κριτική.

Συνήθως χρησιμοποιούνται τα γενόσημα ονόματα των φαρμάκων, παρά το ότι τα φάρμακα μπορεί να χορηγούνται με τα εμπορικά τους ονόματα. Η επιτροπή φαρμάκων και θεραπευτικής καθορίζει σαφώς τη διαδικασία που ακολουθείται για τη χρήση των γενοσήμων ισοδυνάμων μεταξύ φαρμακευτικών προϊόντων της ίδιας δραστικής ουσίας και των θεραπευτικών ισοδυνάμων μεταξύ φαρμακευτικών προϊόντων και δραστικών της ίδιας φαρμακοθεραπευτικής ομάδας.

Το σύστημα περιλαμβάνει την επιλογή των φαρμάκων και την επιτήρηση της χρήσης τους, ώστε να διασφαλίζεται η καταλληλότερη πρακτική στη συνταγογράφηση, διανομή, χορήγηση και παρακολούθηση των αποτελεσμάτων.

Η επιτροπή φαρμάκων και θεραπευτικής αποτελείται από γιατρούς, φαρμακοποιούς, νοσηλευτές και διοικητικούς. Αποτελεί το μηχανισμό διαχείρισης του ΣΝΣ που περιλαμβάνει την ανάπτυξη, εφαρμογή, επιτήρηση και βελτίωση του. Η επιτροπή αναφέρεται στο Επιστημονικό Συμβούλιο και τη .ιοίκηση του νοσοκομείου, όπου λαμβάνονται και οι τελικές αποφάσεις. Τα μέλη της επιτροπής πρέπει να ακολουθούν την σχετική πολιτική του νοσοκομείου και δεν πρέπει να έχουν σχέσεις και συμφέροντα με φαρμακευτικές εταιρείες Το ΣΝΣ υπάρχει σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή. Υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα και πληροφόρηση του προσωπικού και των ασθενών για τη λειτουργία του συστήματος. Το προσωπικό ενημερώνεται έγκαιρα για τις αλλαγές. Το συνταγολόγιο είναι εύκολα διαθέσιμο και προσητό από το προσωπικό του νοσοκομείου.

Το φαρμακείο έχει την υπευθυνότητα για την ποιότητα, την ποσότητα και την προμήθεια όλων των φαρμάκων, χημικών, αντιδραστηρίων, βιολογικών και φαρμακευτικών παρασκευασμάτων που χρησιμοποιούνται στους ασθενείς.

Η JCI απαιτεί να υπάρχουν στο ΣΝΣ τα παρακάτω περιληπτικώς αναφερόμενα στοιχεία: Η σύννομη οργάνωση της χρήσης των φαρμάκων. Η κατάλληλη επιλογή και άμεση διάθεση των συνταγογραφούμενων και παραγγελόμενων φαρμάκων. Η μέθοδος επίβλεψης των φαρμάκων του συνταγολογίου και της χρήσης τους. Η δυνατότητα απόκτησης φαρμάκων που δεν ευρίσκονται αποθηκευμένα στο φαρμακείο και η δυνατότητα διάθεσης των φαρμάκων, όταν το φαρμακείο δεν λειτουργεί. Η ασφαλής και κατάλληλη αποθήκευση των φαρμάκων και των ειδικών προϊόντων σίτισης. Η εκτός φαρμακείου διατήρηση, πρόσβαση και έλεγχος των φαρμάκων έκτακτης ανάγκης. Η ύπαρξη μεθόδου ανάκλησης φαρμάκων. Οδηγίες συνταγογράφησης και παραγγελίας των φαρμάκων και η καθιέρωση αποδεκτών τύπων συνταγών και παραγγελιών. Η ύπαρξη καταστάσεως αυτών που διακαιούνται να συνταγογραφούν ή να παραγγέλουν φάρμακα. Η καταγραφή στο φάκελο του ασθενούς των φαρμάκων που λαμβάνει. Η κατάλληλη θέση προετοιμασίας των προς χορήγηση φαρμάκων.

Δυνατότητα ελέγχου της καταλληλότητας των συνταγών και εντολών. Η έγκαιρη και σωστή διανομή των φαρμάκων. Η ύπαρξη καταστάσεως αυτών που μπορούν να χορηγούν τα φάρμακα στους ασθενείς. Ο έλεγχος της σωστής, σύμφωνα με τη συνταγή, χορήγηση των φαρμάκων. Η ακολουθούμενη τακτική της χρήσης των φαρμάκων που φέρνουν μαζί τους οι ασθενείς. Ο τρόπος διαχείρισης των φαρμάκων των κλινικών δοκιμών. Η παρακολούθηση και καταγραφή των αποτελεσμάτων που έχουν τα φάρμακα στους ασθενείς. Η διαδικασία αναφοράς των συμβάντων που σχετίζονται με τη χρήση των φαρμάκων.

Η εφαρμογή ενός ΣΝΣ και η μείωση του αριθμού των φαρμάκων που διαθέτει το φαρμακείο του νοσοκομείου έχουν σημαντική επίδραση στην ποιοτική και οικονομική βελτίωση της φροντίδας των ασθενών. Η επιτυχής λειτουργία του συστήματος απαιτεί συνεχή προσπάθεια, εγρήγορση και εκπαίδευση. Τα οφέλη που προκύπτουν φαίνεται ότι δικαιολογούν τον κόπο και το κόστος που απαιτούν.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

1. American society of Hospitals Pharmacists. ASHP statement on the formulary system. AM J Hosp Pharm 1983, 40:1384-5.

2. American society of Hospitals Pharmacists. ASHP Guidelines on formulary system management. Am J Hosp Pharm 1992, 49:648-52. Anonymous. Principles of a sound drug formulary system. http://www.pbm.va.gov/LinksAndOtherResources/FormularyPrinciplesCoalition.pdf

3. Αποστολάκης Ι. Οι επιτροπές των νοσοκομείων για τα φάρμακα. Ιατρ. Ανάλεκτα 2008, 2:606-8.

4. Baker JA et al. Seventeen years experience of a voluntarily based drug rationalisation programme in hospital. BMJ 1988, 297:465-9.

5. Feely J et al. Hospital formularies: need for continuous intervention BMJ 1990, 300:28-30.

6. GRADE Working Group. Grading quality of evidence and strength of recommendations. BMJ 2004, 328:1490-97.

7. Joint Commission International. Medication management and use (MMU) in JCI accreditation standards for hospitals. 3rd Edition, Oakbrook Terrace, Ill USA 2007: pp 117-29

8. Turner P. Local formularies and good patient care. BMJ 1984, 288:348.

Ιούλιος, 2007