Ο ρόλος της Ακτινοθεραπείας

Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση του καρκίνου με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα για περισσότερα από 100 χρόνια. Σχεδόν τα 2/3 των καρκινοπαθών υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της νόσου τους.

Γράφει ο
Κωνσταντίνος Δαρδούφας,
Αναπλ. Καθηγητής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας
Διευθυντής Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας ΥΓΕΙΑ

Ο όρος ακτινοθεραπεία αναφέρεται στη χρήση διάφορων μορφών ακτινοβολίας για την ασφαλή και αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου. Η ακτινοθεραπεία δρα καταστρέφοντας το γενετικό υλικό (DNA) μέσα στα καρκινικά κύτταρα, περιορίζοντας έτσι την ικανότητά τους για αναπαραγωγή. Όταν αυτά τα τραυματισμένα κύτταρα πεθαίνουν, ο οργανισμός μέσα από μια φυσιολογική διεργασία τα εξαφανίζει. Τα φυσιολογικά κύτταρα επίσης επηρεάζονται από την ακτινοβολία, αλλά –σε αντίθεση με τα καρκινικά- μπορούν να ανασκευαστούν. Επιπλέον, ο ακτινοθεραπευτής αποφασίζει για το στόχο θεραπείας (όγκο) και αναγνωρίζει τους γύρω φυσιολογικούς ιστούς, ώστε να εξασφαλιστεί μέγιστη δόση στην περιοχή του όγκου, ελαχιστοποιώντας την ακτινοβολία στους γύρω υγιείς ιστούς.

Τα είδη ακτινοβολίας
Ο σκοπός της ακτινοθεραπείας είναι να δώσει ικανή δόση στο στόχο για να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα αποφεύγοντας τις βλάβες στα υγιή όργανα.
••• Εξωτερική ακτινοβόληση: Η δέσμη της ακτινοβολίας παράγεται συνήθως από ένα μηχάνημα που ονομάζεται Γραμμικός Επιταχυντής (linear accelerator). Ο Γραμμικός Επιταχυντής έχει τη δυνατότητα να παράγει φωτόνια υψηλής ενέργειας ή ηλεκτρόνια για τη θεραπεία του καρκίνου. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να γίνει αυτό. Ανάλογα με την τοποθεσία, το μέγεθος και τον τύπο του καρκίνου επιλέγονται αντίστοιχες τεχνικές:

1. Τρισδιάστατη σύμμορφη ακτινοθεραπεία (3D-CRT): Οι όγκοι δεν είναι ομοιογενείς, αλλά έχουν διαφορετικά σχήματα και μεγέθη. Η ομάδα θεραπείας χρησιμοποιεί ειδικούς υπολογιστές και ειδικές απεικονιστικές τεχνικές όπως αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία ή PET, για να διακρίνει το μέγεθος, το σχήμα και τη θέση του όγκου, καθώς και των γύρω ιστών, ώστε με το κατάλληλο λογισμικό να ελέγχει την κατεύθυνση και το σχήμα της δέσμης ακτινοβολίας προσαρμόζοντάς  το στο σχήμα του όγκου, για να αντιμετωπίσει τον όγκο προφυλάσσοντας τα υγιή όργανα.

2. Ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (IMRT/VMAT): H ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (IMRT) είναι μια εξειδικευμένη μορφή της τρισδιάστατης σύμμορφης ακτινοθεραπείας, που επιτρέπει τη χρήση πολλαπλών  δεσμών ακτινοβολίας διαμορφωμένες όχι μόνο ως προς το σχήμα τους ώστε να προσαρμόζονται στον όγκο στόχο, αλλά και ως προς την έντασή τους. Με τον τρόπο αυτό  περιορίζονται ακόμα περισσότερο η δόση που λαμβάνουν τα υγιή όργανα και οι παρενέργειες και δίνεται η δυνατότητα της αύξησης της δόσης στον όγκο στόχο αυξάνοντας την πιθανότητα ίασης.

Η ογκομετρικά διαμορφούμενη τοξοειδής ακτινοθεραπεία (VMAT) αποτελεί την πλέον εξελιγμένη μορφή της IMRT θεραπείας, κατά την οποία ο ασθενής ακτινοβολείται περιστροφικά και επομένως από πάρα πολλές κατευθύνσεις, ακτινοβολώντας πάντα τον όγκο στόχο αλλά διαφορετικούς κάθε φορά υγιείς ιστούς ελαχιστοποιώντας τη δόση που λαμβάνει ο καθένας τους.

Ταυτόχρονα  το σχήμα και η  ένταση της δέσμης ακτινοβολίας μεταβάλλονται συνεχώς και με τρόπο ώστε να περιορίζεται  στο ελάχιστο δυνατό η δόση στα υγιή όργανα αυξάνοντας παράλληλα τη δόση στον όγκο στόχο.  Σε συνδυασμό με τους τελευταίους τεχνολογίας γραμμικούς επιταχυντές που διαθέτουν υψηλούς ρυθμούς δόσης (fff linacs)  η τεχνική VMAT παρουσιάζει το επιπλέον πλεονέκτημα της βέλτιστης ακτινοβόλησης στον μικρότερο δυνατό χρόνο με την μέγιστη ακρίβεια χορήγησης της δόσης χωρίς να ταλαιπωρείται ο ασθενής. 

3. Ακτινοθεραπεία καθοδηγούμενη από εικόνες (IGRT): Είναι η ακτινοθεραπεία που καθοδηγείται από εικόνες ώστε να εξασφαλίζεται η ακρίβεια στόχευσης. Στην πλέον εξελιγμένη της μορφή η καθοδήγηση αυτή  πραγματοποιείται τρισδιάστατα με  εικόνες αξονικού τομογράφου, ο οποίος βρίσκεται επί του ακτινοθεραπευτικού μηχανήματος.

Τα δεδομένα της αξονικής τομογραφίας στην οποία σχεδιάστηκε η θεραπεία και καθορίστηκαν ο όγκος στόχος, τα κρίσιμα όργανα και η τεχνική ακτινοβόλησης, μεταφέρονται στον υπολογιστή στην αίθουσα θεραπείας και συγκρίνονται  με αντίστοιχες εικόνες που λαμβάνονται πριν ή και κατά τη διάρκεια της ακτινοβόλησης με τη χρήση του ενσωματωμένου στο ακτινοθεραπευτικό μηχάνημα αξονικού τομογράφου. Με βάση αυτή τη σύγκριση γίνονται οι απαραίτητες διορθώσεις-προσαρμογές λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη θέση και το σχήμα του όγκου στόχου όσο και αυτά των κρίσιμων οργάνων που απεικονίζονται τρισδιάστατα την ώρα της θεραπείας, εξασφαλίζοντας την μέγιστη ακρίβεια στη χορήγηση της δόσης ακτινοβολίας.

4. Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία -Ακτινοχειρουργική
Η Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία – Ακτινοχειρουργική είναι μια εξειδικευμένη τεχνική, που χρησιμοποιεί εξαιρετικά στοχευμένες δέσμες ακτινοβολίας υπό απεικονιστική καθοδήγηση για τη θεραπεία σχετικά μικρών βλαβών οπουδήποτε στο σώμα του ασθενούς. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις  η στερεοτακτική ακτινοθθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην  επανακτινοβόληση όγκων.

Σε αντίθεση με τις συμβατικές κλασματοποιημένες ακτινοθεραπευτικές τεχνικές, στην στερεοτακτική ακτινοθεραπεία αποδίδεται πολύ υψηλή δόση σε μία και μόνο συνεδρία (στην περίπτωση αυτή καλείται συνήθως στερεοτακτική ακτινοχειρουργική) ή σε μικρό (1-10) αριθμό συνεδριών (στην περίπτωση αυτή καλείται συνήθως στερεοτακτική ακτινοθεραπεία).

Η προστασία των υγιών ιστών που επιτυγχάνεται με την κλασματοποίηση της δόσης κατά τη συμβατική ακτινοθεραπεία, πρέπει να αντισταθμιστεί (κατά την εφαρμογή της στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας) με απόδοση πολύ χαμηλών δόσεων στους υγιείς ιστούς που γειτονεύουν με τον όγκο-στόχο. Αυτή η βασική προϋπόθεση απαιτεί μεγάλη ακρίβεια στη χορήγηση της δόσης, διαδικασία η οποία σε όλα της τα στάδια ελέγχεται πλήρως από εξελιγμένα υπολογιστικά συστήματα.

••• Βραχυθεραπεία: Βραχυθεραπεία ονομάζεται η τοποθέτηση ραδιενεργών πηγών μέσα ή ακριβώς δίπλα σε έναν όγκο. Κατά τη διάρκεια της βραχυθεραπείας, οι ραδιενεργές πηγές μπορεί να τοποθετηθούν μόνιμα ή απλώς προσωρινά ανάλογα με το είδος του καρκίνου.

Οκτώβριος 2018